शिक्षण हाच मुक्तीचा मार्ग होय !!

शिक्षण हाच मुक्तीचा मार्ग होय !!
जातिभेदाच्या अनेक दु:खद अनुभवांनी पोळलेल्या छोटया भीमाने आपल्या आयुष्याला कलाटणी दिली. अत्यंत मन लाऊन त्याने अभ्यासात लक्ष घातले. त्याच्या वडिलांना फार आनंद झाला. आपल्या मुलाची वाचनाची गोडी पाहिल्यावर आपल्या तुटपुंज्या उत्पन्नातून आपल्या मुलाला आवडतील ती पुस्तके खरेदी करून दिली. वेळप्रसंगी पैसे उधार घेऊन,आपल्या विवाहित मुलीच्या घरी जाउन लग्नात दिलेले दागिने मोडून त्यांना त्यांनी पैसे उभे करण्यास भाग पाडले. अर्थात या सर्व उधारीची त्यांनी परतफेड केली. शिक्षकांचा सल्ला आणि स्वत:चा आतला आवाज यावर त्यांनी निर्धार केला की आपल्या मुलाला विद्वान करायचेच. एलफिस्टन हायस्कूल या त्या काळच्या अव्वल क्रमांकाच्या शाळेत दाखल झाल्यावर भीमाने अभ्यासात जीव ओतला. कसून अभ्यास केला. घरात अभ्यासासाठी शांत निवांत जागा नव्हती. मुंबईच्या परळ भागात जुन्या चाळीतल्या एका खोलीत तर बिऱ्हाड थाटलेले होते. सगळ्या वस्तू, भांडीकुंडी, चूल, स्वैपाक घर, झोपण्याची खोली, अभ्यासाची खोली असा संसाराचा पसारा त्या एकाच खोलीत होता.
भीमाच्या अभ्यासाची जागा तीच होती आणि विश्रांतीची जागाही तीच होती. डोक्यापाशी भिंतीला जाते उभे तर पायापाशी बकरी बांधलेली होती. रात्री उशिरा बाबा त्याला झोपायला सांगत. आणि स्वत:मात्र भीमाला सकाळी अभ्यासाला उठवायचे म्हणून दोन वाजेपर्यंत ताटकाळत जागून काढत असत. भीमा उठल्यावर ते झोपत असत. भीमा त्यानंतर पहाट फुटेपर्यंत रॉकेलच्या बिनकाचेच्या मिणमिणत्या दिव्याच्या प्रकाशात अभ्यास करायचा. थोडीशी झोप घेऊन आंघोळ न्याहारी आटपून तो शाळेकडे धाव घ्यायचा. आश्चर्य म्हणजे सरकारी असले तरीही एलफिस्टन हायस्कूलसुद्धा जाती भेदापासून मुक्त नव्हते. तेच जुनाट पूर्वग्रह, तिरस्कार, अवहेलना आणि अपमान.
एके दिवशी भीमाला एक उदाहरण सोडविण्यासाठी त्याच्या शिक्षकांनी त्याला फळ्याजवळ बोलावले. शिक्षकाच्या इच्छेनुसार भीमा जेव्हा फळ्याकडे आला तेव्हा वर्गात अभूतपूर्व गदारोळ व हलकल्लोळ झाला. ज्यांनी आपल्या न्याहारीचे डबे फळ्याआड ठेवले होते अशा उच्च जातीच्या मुलांना भीती वाटली की अस्पृश्य असलेल्या भीमाने फळ्याला हात लावला म्हणजे त्यांचे डब्यातील अन्न विटाळेल. भीमा तिथे पोहोचण्यापूर्वी सारी मुले तेथे झेपावली आणि आप आपले डबे ताब्यात घेतले. हि बातमी जिकडे तिकडे चर्चेचा विषय झाली आणि उच्च जातीतील पालकांपर्यंत पोहोचली. वर्ग शिक्षकांची मजल तर एव्हढी पुढे गेली की, भीमाने शिक्षण घेणे कसे मूर्खपणाचे आणि निरर्थक आहे हे त्यांनी त्याच्या लक्षात आणून दिले. शिक्षकाच्या गैरवर्तनाचा आणि मुलांच्या चिडवण्याचा भीमाला एव्हडा प्रचंड राग आला की त्या तिरमिरीतच तो एक दिवस उठला आणि वर्गशिक्षकास त्याने 'तुंम्ही आपले काम करा' असे खडसावले अशा अपमानकारक प्रसंगांचा प्रभाव भीमाच्या मनावर आयुष्यभर टिकून होता.
संदर्भ पुस्तकं - १) डॉ.आंबेडकर; लाइफ़ & मिशन. पृ. १७ (२)कित्ता पृ. १५ .

संपादित लेखं- विवेक घाटविलकर सर.

Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

ग्रंथालय व माहितीशास्त्रातील नवे प्रवाह

       ग्रंथालय व माहितीशास्त्रातील नवे प्रवाह आपण माहितीच्या युगात राहतो. प्रत्येक क्षणाला कोणत्याही बाबतीत निर्णय घेताना आपल्याला त्या त्या बाबींसंदर्भात पूर्ण माहिती हवी असते. माहिती युगाला तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीची जोड मिळाल्यामुळे माहिती तंत्रज्ञानाला विशेष महत्त्व प्राप्त झाले आहे. तंत्रज्ञानामुळे नवनवीन माहिती मिळविणे संघटन करणे साठवणे व जास्तीत जास्त अचूक माहिती एखादा निर्णय घेताना उपलब्ध करून घेणे शक्य झाले आहे. माहितीतज्ज्ञ अथवा ग्रंथपाल यांना माहितीचे विविध स्रोत शोधून काढून पुस्तके अथवा इतर छापील स्वरूपातील माहिती लोकहितार्थ सुनियोजितपणे संकलित करावी लागते. अशी उपयुक्त माहिती वाचनीय पुस्तके अथवा साहित्य पारंपरिक दस्तऐवज उदा. हस्तलिखिते पुस्तके पेपर्स विविध नियतकालिके, नकाशे त्याचप्रमाणे टेप्स रेकॉर्डस् ध्वनिमुद्रण सी. डी. इ.मध्ये उपलब्ध होते. कोणत्याही संस्थेच्या विकासासाठी व्यवस्थापन ही एक अत्यावश्यक बाब आहे. व्यवस्थापनाचा सर्वसामान्य अर्थ म्हणजे संस्थेच्या उद्दिष्ट पूर्ततेसाठी आवश्यक घटकांची विभागणी करून या विभागणीचे वितरण मनुष्यबळाचा स्तर वा अधिकारानुसार ती समाजाभिमुख आ
Read more

ग्रंथालय

Image
ग्रंथालय विकिपीडिया, मुक्‍त ज्ञानकोशातून ग्रंथालय  म्हणजे सर्व प्रकारची सर्वसाधारण पणे छापील तसेच हस्तलिखित माहितीसाधने एकत्रीतपणे ठेवण्याची जागा. ग्रंथालयाचा मूळ उद्देश ज्ञान व माहिती संग्रहण हा असतो. ग्रंथालयातून ही साधने वापरण्यासाठी नेता येतात व मर्यादित कालावधीत परत केली जातात. शाळा-महाविद्यालयांना ग्रंथालय महत्त्वाचे व सक्तीचे असते. यामुळे संदर्भासहीत वाचनाची सवय लागते. लिखाण अभ्यासपूर्ण होण्यासाठी अनेक ग्रंथ एकाच ठिकाणे मिळण्याची सोय होते. बदलत्या काळात दृकश्राव्य माध्यमेही ग्रंथालयांमध्ये दिसून येतात. नवीन ग्रंथालयांचे स्वरूप हे संगणकीय ही असू शकते. आंतरजालाच्या उपलब्धतेमुळे गालावरून माहितीचा शोध शक्य होतो. तसेच योग्य ते सदस्यत्व घेऊन त्या त्या ग्रंथालयाच्या संकेतस्थळावरही माहितीचा शोध घेता येतो. कमीतकमी वेळेत योग्य ते वाचन साहित्य उपलब्ध करून देण्यासाठी आणि ज्ञान साधनांचा वाढलेला आवाका प्रकाशनांची प्रचंड उपलब्धता माहितीतील वाढ ग्रंथालयाच्या आर्थिक समस्या इ.सारख्या अनेक घटकांचा विचार करता विविध प्रकारच्या सेवांचे आयोजन ग्रंथालयांना करावे लागत आहे. Options अनुक्रमणिका १ इतिहास
Read more

नेटवर्क ऐतिहासिक पाश्र्वभूमी

आधुनिक काळामध्ये नेटवर्क ही संकल्पना आपल्या दैनंदिन जीवनाचा जवळजवळ अविभाज्य भाग झाली आहे. कळत न कळत आपण कुठल्या ना कुठल्या नेटवर्क सेवेचा लाभ घेत असतो. उदा. केबल टीव्ही, बँकांचे जाळे, माहितीच्या नेटवर्कच्या आधारे काही नेटवर्क्‍स विकसित झाली आहेत. त्याचा उपयोग आपण दैनंदिन जीवनात माहिती मिळविण्यासाठी करतो. ज्यामध्ये इंटरनेट, रेल्वे आरक्षण, ग्रंथालय नेटवर्क व माहितीचे नेटवर्क या दळणवळणातील प्रगत तंत्रज्ञानावर आधारित सेवांचा समावेश होतो. जेव्हा माहिती- तंत्रज्ञानाच्या माध्यमातून आणि ग्रंथालय व माहितीशास्त्राच्या दृष्टिकोनातून जर नेटवर्कची ओळख करून घ्यायची असेल, तर नेटवर्क संकल्पना, तंत्रज्ञान, कार्यप्रणाली, व्यवस्थापन व उपयोग या सर्वाचा सखोल व तपशिलासह अभ्यास करण्याची गरज आहे, हा दृष्टिकोन समोर ठेवून सदर लेखाची मांडणी करण्यात आली आहे. नेटवर्क ऐतिहासिक पाश्र्वभूमी यू.एस. डिपार्टमेंट ऑफ डिफेन्सने १९६० साली स्थापन केलेले नेटवर्क हे पहिले नेटवर्क होय. त्यास ‘अर्पाटनेट’ म्हटले गेले. या नेटवर्कमुळे वेगवेगळ्या प्रकारच्या संगणकांमध्ये संवाद होऊ शकतो हे सिद्ध झाले. अर्पानेटचे रूपांतर आज जगप्रसिद्
Read more